اگر از شخصيت هايدگر خوشتان بيايد يا نيايد، و اگر با ديدگاهها و انديشههايش موافق باشيد يا نباشيد، بايد اين 23 صفحه از کتاب «زندگينامۀ فلسفی من» نوشتۀ کارل ياسپرس را بخوانيد که در پايان فصلی با عنوان هايدگر نوشته است:
در اينجا فقط خاطراتی از چند دهه را اشارهوار آوردم، آن هم نه دربارۀ آثار هايدگر، بلکه در خصوص آنچه ميان من و او روی داده، انديشيده شده، و عمل شده است.
فکر فلسفی را باید در ارتباط با عمل صاحبفکر فهميد.
آن که فلسفه میپردازد در طلب هر گونه بينش دستيافتنی است. در نظر او، عقل و ذهن و خلاقيت آن فقط وسيله است نه هدف.. از اين رو، هميشه در طلب شديدترين نقدها است.
سر ميز ناهار ... پرسيدم: «مرد بیفرهنگی مثل هيتلر چگونه میخواهد آلمان را اداره کند؟: گفت: «فرهنگ و تربيت مهم نيست. به دستهای جذابش نگاه کنيد».
اگر به تحليل ساختار ذهنی و شناخت زمينههای کنشگری افراد علاقه داريد، فقط پنج صفحه از اين کتاب را دربارۀ ارنست ماير بخوانيد و ببينيد که کارل ياسپرس به چه جزئياتی توجه میکند:
يک جملۀ پرمعنا کافی بود که او را به فلسفهورزی برانگيزد. آنچه او در فلسفه و علوم و شعر و موسیقی و هنر و حتی سياست در میيافت، اهميت محوری داشت. گويی از برکت بينشی فراگیر، قادر بود به ژرفاها نفوذ کند. برپايۀ دادههای اندک به سرعت برق، جان کلام را در میيافت و مرا نيز مانند دوستان ديگرش تکان میداد و به شگفت میآورد و فيض میبخشيد.
اگر میخواهيد با کارل یاسپرس و انديشههايش آشنا شويد، گام اول، خواندن همين زندگینامۀ فلسفی با ترجمۀ عزتالله فولادوند است. ياسپرس اين زيستنامه را در سال 1953، يعنی شانزده سال پيش از مرگش نوشته است:
از خردسالی مشتاق عظمت بودم. در برابر مردان بزرگ و فيلسوفان بزرگ که برای ما جانشينی ندارند احساس اعجاب میکردم. ما معياری خويش را از اين گونه مردان میگيريم ولی ايشان را به مرتبۀ خدايی نمیرسانيم؛ زيرا هر کسی حتی در مقابل بزرگترين انسانها بايد خودش بشود.
وقتی جهان انديشه از فلسفه تهی باشد، کمترين کار اين است که به [نفع] آن شهادت دهيم و توجه را به فلاسفۀ بزرگ جلب کنیم و جلو پريشانانديشیها را بگيريم و در جوانان نسبت به فلاسفۀ راستين شوقی برانگيزيم.
ستارهای که راهنمای همۀ کارها و زندگی روزانۀ ما است، برای کسی که هر روز لَختی به رؤيا فرو نرود، از درخشش باز خواهد ماند.
وجود سیاست فقط جایی که آزادی باشد امکانپذير میشود. جايی که آزادی نابود شده باشد، فقط زندگی خصوصی باقی میماند، آن هم به ميزانی که وجودش تحمل شود.
سياست راستين تنها به شرطی امکانپذير میشود که با دلایل له و عليه، بتوان دیگران را قانع کرد و به نتیجه رسید، و پرورش آگاهیِ همگانی از راه جدال آزادانۀ مغزها صورت بگيرد.
ما بایستی بعضی گذشتهای اساسی بکنیم، زیرا حتی در این صورت، آنچه هنوز حفظ میشود در مقایسه با آنچه پس از شکست واقعی باقی میماند، بسیار عظیم خواهد بود.
پند و اندرز و خطابه و نوشتن و داد سخن دادن دربارۀ شکوه و جلال دموکراسی کارساز نخواهد بود. این کار فقط باید با تمرین و عمل انجام بگیرد و عمل نیز باید از جماعات کوچک شروع شود.
انسان در نتیجۀ سروکار پیدا کردن با مسائل واقعی و مشخص یاد میگیرد که کارها را چگونه باید بکند... بگذارید جماعت در سامان دادن به امور خویش هر چه بیشتر تمرین کند. تنها از اين راه ممکن است کسانی پرورش یابند که بتوانند سیاسی بیندیشند.
هيچ فلسفۀ بزرگی بدون انديشۀ سياسی نیست، حتی فلسفۀ حکمای بزرگ مابعدالطبیعی... هر فلسفهای در نمود سیاسی خود نشان میدهد که چيست.
فلسفه هيچ جا نتایجی نمیدهد که وسیلۀ برنامهریزی در دنیا باشد، اما بنیاد آگاهی را روشن میسازد که حدّ نتايج علم و امکانات برنامهریزی مولّد را معين میکند و به آنها معنا میبخشد.
فیلسوف پیامبر نیست. او خويشتن را نمونه و سرمشق قرار نمیدهد. ولی انسان بودن را، و لو از جنبههای عیبناکش مینمایاند. میخواهد يادآوری کند و برساند و به رغبت بیاورد و درخواست کند.
ما اکنون از غروب فلسفۀ غرب به سوی طلوع فلسفۀ جهانی پیش میرویم. همه يکايک در اين راه خواهيم ماند، اما خود جاده به سوی آيندهای پيش میرود که وحشتناکترين و درخشانترين امکانات را نشان میدهد.
هر کسی که گمان کند زندگیاش در جريان حوادث از دست رفته است، وقتی از مهلکه جان به در ببرد، احساس میکند که عمر از سر گرفته است.
آدمی فقط به اتفاق ديگر آدميان میتواند به خود بيايد، نه هرگز با دانش محض... همۀ انديشهها میبايست به اين محک بخورند که آيا به ارتباط و تفاهم ياری میرسانند يا مانع از آن میشوند.
فلسفه هميشه در برابر انحطاط روح و پراکندگی آدميان ايستاده است و به تمرکز نياز دارد.